410

WŁADYSŁAW TATARKIEWICZ

Merlini był architektem osiemnastowiecznym. Zmarł jeszcze przed koń-
cem stulecia i — w przeciwieństwie do młodszych architektów stanisławowskich,
jak Aigner i Kubicki—nie brał już udziału w dalszym rozwoju klasycyzmu,
przypadającym na początek wieku XIX.

Przejście przezeń około roku 1780 do pełniejszego klasycyzmu należy
uważać za wczesne w porównaniu z innymi artystami i krajami. Petit Trianon,
który w skali światowej znaczył tyle co Łazienki w polskiej, był zbudowany
w latach 1762—1764, zdobiony wewnątrz aż do r. 1768, a więc niewiele od
Łazienek wcześniejszy.

IV. CECHY TWÓRCZOŚCI MERLINIEGO

Charakterystyka architektury Merliniego nie jest łatwa, przede wszyst-
kim dlatego, że prace na dworze Stanisława Augusta miały charakter zespo-
łowy. Architekt współpracował z dekoratorami, rzeźbiarzami, malarzami,
sztukatorami i niejeden detal należałoby zapisać na ich dobro. Wprawdzie
w elewacjach mniej był zdany na współpracowników niż we wnętrzach,
ale warunki tak się ułożyły, że mógł wnętrz wykonać dużo, a elewacji nie-
wiele.

Po wtóre, prace Merliniego były po większej części przebudową dawniej
istniejących budowli. Przebudową były jego roboty na Zamku, w Ujazdowie,
w Pałacu Łazienkowskim, Pałacu Jabłonowskich, Trybunale Lubelskim, Pałacu
Krasińskich. A przy przebudowach był bądź co bądź skrępowany i robił
nie zawsze to, co chciał zrobić, ale co zrobić musiał, bo wymagały tego istniejące
już mury. Jednakże niektóre typowe cechy Merliniego występują wyraźnie
w całej jego działalności.

1. Był praktykiem przynajmniej w tym stopniu co teoretykiem, tech-
nikiem przynajmniej w tym stopniu co artystą. Projektował rezydencje
dla króla, całość i detale, właściwą architekturę i dekoracje. Spełniał rów-
nież na dworze królewskim funkcje administratora90, wyznaczał wynagro-
dzenia rzemieślników, dokonywał wypłat. Był przełożonym całego zespołu
budowniczych, dekoratorów, rzemieślników, robotników budowlanych. Ge-
nerał de Rieule skarżył się kiedyś na Merliniego, że „powtarza robotnikom,
co się mówi w gabinecie Jego Królewskiej Mości"91; świadczy to pośrednio,
że przebywał nie tylko w gabinecie królewskim czy swoim, ale również wśród
robotników. Pod jego nadzorem były nie tylko budynki królewskie, ale także
plantacje i kwiaty w ogrodach i meble w domach.

Przede wszystkim zaś działał jako technik budowlany92; on to przed
podjęciem robót wykonywał pomiary, badał fundamenty, sporządzał kosz-
torysy, on także w razie potrzeby sprawdzał mury i corocznie przed-

90 Disposition générale pour les bâtimens 1767 (AGAD, Zbiór Popielów, teka 231): ,,Comme il est impossible
à Mr Merlini de se trouver par tout, il aura un conducteur qui ne poura quitter les ouvrages sous aucun prétexte".
Ta sama „dyspozycja" postanawia, że Merlini «fixera la taxe" rzemieślników.

91 List gen. de Rieule z 6 II 1781 (AGAD, Zbiór Popielów, teka 231, s. 231).

92 Wizja Ratusza Lubelskiego z rozkazu JO. Komisji Skarbu Kor. uczyniona d. kwietnia 1781, opublikowana
przez M. Morelowskiego, op. cit., jest przykładem technicznego raportu Merliniego. — Obraz różnorodnych czyn-
ności, jakie Merlini spełniał na dworze, dają skierowane do niego rozkazy z 3 VIII 1775 (AGAD, Zbiór Popielów,
teka 230, s. 82), z 3X1781 (Bibl. Nar., rkp. 4842/3), z 26 VIII 1784 (AGAD. Zbiór Popielów, teka 368, s. 19)
i korespondencja króla z Bacciarellim (Bibl. Nar., rkp. 4842/3).